Kıymeti Bilinmeyen Bir Değer: Nuri Demirağ
Divriği’den bahsederken Nuri Demirağ’ı (1886-1957) anmamak olmaz. Cumhuriyet tarihimizin en önemli iş adamlarından biridir, kardeşi Naci Demirağ ile birlikte ülkemize bir çok sanayi kuruluşu kazandırmıştır.
İstanbul’da memurluk yaparken iş hayatına atılmak maksadıyla istifa eder. Fakat ne yapacağını belirlememiştir. Bir gün sigara kağıdını bile yabancıların ürettiğini ve iyi gelir getiren bir iş olduğunu öğrenerek sigara kağıdı işine girer. Markası Türk Zaferi’dir. Çok iyi para kazanır. Ve sonrasında bir çok iş koluna atılır.
Nuri Demirağ, cumhuriyetin ilk yıllarında ülkedeki 1250 km demir yolunu inşa eden kişidir. Bu nedenle kendisine Atatürk tarafından Demirağ soyadı verilir.
Ama asıl önemlisi havacılık sanayinde yaptıklarıdır. Ona geçmeden önce iki cümle ile Boğaz Köprüsü projesinden de bahsedeyim. Nuri Demirağ, 1931 yılında İstanbul Boğazı’na bir köprü inşa edilmesi için bir proje oluşturur. Yurt dışından uzmanlar getirerek incelemeler yaptırır, San Francisco’daki Golden Gate Köprüsü ile aynı sistemde bir köprü inşa etmeleri için Golden Gate’i inşa eden firmayla anlaşır. Fakat bu proje hükumetten onay almaz.
Şimdi havacılık alanında yaptıklarını ve bunların sonucunda yaşadıklarını okuyunca o kadar şaşıracaksınız ki.
Sene 1936. Türk Hava Kurumu yurt dışından uçak alacak ve iş adamlarından siyasilerden yardım topluyor. İnönü 5 bin lir veriyor, Atatürk 10 bin lira veriyor, Naci Demirağ tam 120 bin lira veriyor. Bunlar gazetelerde yazılıyor ve tabi herkes dönemin en önemli iş adamı Nuri Bey’in ne kadar yardımda bulunacağını merak ediyor. Gidiyorlar Nuri Bey’e. Nuri Bey hiç yardımda bulunmuyor. Ne diyor biliyor musunuz? Ülkemizin uçağa ihtiyacı varsa, bunu dışarıdan almak yerine kendimiz imal etmeliyiz, bunun için servetimi harcamaya hazırım.
Kendisi vatansever bir işadamı olan Nuri Bey “Avrupa’dan, Amerika’dan lisanslar alıp uçak yapmak kopyacılıktan ibarettir. Demode tipler için lisans verilmektedir. Yeni icat edilenler ise bir sır gibi, büyük bir kıskançlıkla saklanmaktadır. Binaenaleyh kopyacılıkla devam edilirse, demode şeylerle beyhude yere vakit geçirilecektir. Şu halde Avrupa’dan ve Amerika’nın son sistem tayyarelerine mukabil, yepyeni bir Türk tipi vücuda getirilmelidir.” diyerek havacılıkla ilgili girişimlere başlar.
İstanbul’da, üzerinde çiftlik olan büyük bir arazi alır. Bu araziye hangarlar, atölyeler ve pistler yapar. Ve ilk yerli yolcu uçağı ile Ankara aktarmalı olarak Divriği’ye uçar.
İstanbul’daki o arazi bugün Yeşilköy Atatürk Havalimanı olarak kullanılmaktadır.
Ancak, Türk Hava Kurumu ile bir konuda mahkemelik olur. Devlete karşı gelinir mi? Hükumet de bunu pahalıya ödetir. Nuri Demirağ’ı kendisine siyasi rakip olarak gören zamanın hükumeti adeta Nuri Bey’i bitirir. Yurt dışından aldığı uçak siparişlerinin bile iptal edilmesini sağlarlar.
Nuri Bey, THK aleyhine açtığı davayı kaybettikten sonra, Türkiye’de adalet kavramının gelişmesi için tek partili yönetim anlayışının değiştirilerek çok partili demokratik düzenin getirilmesi gerektiğine inanır ve 1945 yılında Türkiye’nin, buraya dikkat, ilk muhalefet partisi olan Milli Kalkınma Partisi’ni kurar. Parti, 1946 ve 1950 seçimlerinde meclise giremez, 1954 seçimlerinde Demokrat Parti’den adaylığını koyup Sivas milletvekili olur.
Çölleşme, tarım ve hayvancılıkta gerileme, enerji, barajlar, köprüler, limanlar hakkında çalışmalar yapar.
Gördüğünüz gibi bir çok değerimizin kıymetini bilememişiz. Acaba Nuri Demirağ’a köstek olmak yerine destek olunsaydı bugün Boeing’i, Airbus’ları biz üretiyor olamaz mıydık?
Divriği’de Nuri Demirağ’in doğduğu konak şu an müze olarak ziyarete açık. Projeleri ve hizmetlerini bu müzede görmek mümkün.
Son bir bonus bilgi, şarkıcı Melike Demirağ ile sanayici Ali Koç’un eşi Nevbahar Hanım kardeştir ve Nuri Demirağ’ın biraderi Naci Bey’in torunlarıdır.
Servetlerini Türkiye’nin sanayileşmesi için feda eden bu iki iş adamını rahmetle anmamız lazım.